امام خمینی(ره) و تحولات بین المللی

امام خمینی(ره) نهضت دینی و اسلامی خود را در زمانی آغاز ورهبری کرد که بر جهان، نظام ژئوپلتیکی دو قطبی حاکم بود وساختار قدرت و مناسبات آن در جهان به نوعی سکون و ایستایی رسیده بود. بدین معنا که جهان به دو بخش کاملا مشخص تقسیم شده و رهبری هر بخش را یکی از دو ابرقدرت شوروی و امریکا به عهده داشت و واحدهای سیاسی جهان یا کشورها، هر یک به نحوی درچارچوب ساختار مزبور جایابی شده بود، چه به صورت الحاق ووابستگی، و چه به صورت تبدیل شدن به قلمرو نفوذ ابرقدرت مربوطه. در این نظام ژئوپلیتیکی، توازن قدرت به صورت یک واقعیت شکل گرفته بود و رقابت شدید بین دو ابرقدرت، توام باحفظ توازن مزبور پدیده ای آشکار و جدی بود.

تلاش های پراکنده کشورها و دولت ها نظیر تشکیل کنفرانس اسلامی،جنبش غیر متعهدها، اتحادیه عرب، سازمان وحدت افریقا و غیر آن جملگی فاقد اعتبار ذاتی شده بودند و میزان خودنمایی و نشو ونمای آن ها تابعی از موقعیت آن ها نسبت به الگوی رقابت جهان دوقطبی بود ، و اساسا در مقابل آن رنگ باخته بودند. در واقع تلاش های استقلال طلبانه و خارج از حوزه حاکمیت و نفوذ دوابرقدرت بی ثمر شده بود.

امام خمینی(ره) و تحولات بین المللی

امام خمینی(ره) نهضت دینی و اسلامی خود را در زمانی آغاز ورهبری کرد که بر جهان، نظام ژئوپلتیکی دو قطبی حاکم بود وساختار قدرت و مناسبات آن در جهان به نوعی سکون و ایستایی رسیده بود. بدین معنا که جهان به دو بخش کاملا مشخص تقسیم شده و رهبری هر بخش را یکی از دو ابرقدرت شوروی و امریکا به عهده داشت و واحدهای سیاسی جهان یا کشورها، هر یک به نحوی درچارچوب ساختار مزبور جایابی شده بود، چه به صورت الحاق ووابستگی، و چه به صورت تبدیل شدن به قلمرو نفوذ ابرقدرت مربوطه. در این نظام ژئوپلیتیکی، توازن قدرت به صورت یک واقعیت شکل گرفته بود و رقابت شدید بین دو ابرقدرت، توام باحفظ توازن مزبور پدیده ای آشکار و جدی بود.

تلاش های پراکنده کشورها و دولت ها نظیر تشکیل کنفرانس اسلامی،جنبش غیر متعهدها، اتحادیه عرب، سازمان وحدت افریقا و غیر آن جملگی فاقد اعتبار ذاتی شده بودند و میزان خودنمایی و نشو ونمای آن ها تابعی از موقعیت آن ها نسبت به الگوی رقابت جهان دوقطبی بود ، و اساسا در مقابل آن رنگ باخته بودند. در واقع تلاش های استقلال طلبانه و خارج از حوزه حاکمیت و نفوذ دوابرقدرت بی ثمر شده بود. بر دولت ها ، ملت ها، کشورها و جنبش های آزادیبخش نیز این امر مشتبه شده بود که حیات و بقای آن ها درگرو وابستگی به یکی از دو ابرقدرت و قرارگیری آنها در سیکل رقابت آنها می باشد. جالب اینکه دو ابرقدرت رقیب دوره جنگ سرد،خود همپیمانان برنده جنگ جهانی دوم در سال 1945م و در برابردشمن مشترک آنها یعنی آلمان بودند که از فردای جنگ به سرعت برتحکیم موقعیت ژئوپلیتیکی خود، و اکتساب فرصت های قدرت افزایی در عرصه بین المللی و شکل دهی به الگوی رقابت و حوزه های نفوذجغرافیایی پرداختند. در فضای سیاسی ژئوپلیتیکی دوره جنگ سردکه در حدود 45 سال طول کشید استقلال خواهی و خود تصمیم گیری معنا و مفهوم خود را از دست داده بود و به صورت واژگانی ادعایی، رویایی و آرزویی درآمده بود.

ایران آن روز در چرخه رقابت دو ابرقدرت مزبور به صورت قلمروژئواستراتژیک و حوزه نفوذ ژئوپلیتیکی امریکا شکل گرفته بود وهمگرایی رژیم پهلوی با امریکا توازن دهنده در عرصه های اقتصاد، سیاست، تسلیحات، تکنولوژی، ارتباطات و غیره پایدار وتثبیت می گردید. تنها با خروج یک عنصر موثر سیستم که در عین حال بر آن عصیان می ورزید امکان تحول را پیدا می کرد. این عنصرموثر و آغازگر دگرگونی در سیستم حاکم، در یکی از حساس ترین قلمروهای ژئوپلیتیک دوره رقابت جنگ سرد پدیدار گشت و این نقش برجسته و دگرگون ساز را ایران انقلابی به رهبری امام خمینی(ره)به عهده گرفت. انقلاب اسلامی در فضای جغرافیایی پدید آمد که موقعیت ژئوپلیتیکی آن در استقرار توازن قدرت دوره جنگ سردبسیار تعیین کننده بود. قرار گرفتن در آن بخش مرکزی در قلمروریملند و کمر بند سد نفوذ کمونیسم و در منطقه رقابت و حائل وسطوح تماس دو قلمرو ژئواستراتژیک بری و بحری و ژئوپلیتیک شرق و غرب از یکسو، و مجاورت جغرافیای آن با مخزن بزرگ انرژی جهان یعنی خلیج فارس و هم چنین دسترسی آن به حوزه های ژئوپلیتیکی فعال نظیر جنوب آسیا، خاورمیانه و شرق مدیترانه، اقیانوس هنداز سوی دیگر آن را از چنان وزن ژئوپلیتیکی و پتانسیل قدرتی برخوردار می کرد که با رها شدن آن می توانست الگوی موازنه استراتژیک جهانی را به هم بزند و با رفتار سیاسی جدید خود به تزلزل و لرزش سیستم ایستای مستقر کمک کند و آن را تا سر حدفروپاشی تهدید نماید.

بنابراین مهمترین نقشی که برای امام خمینی(ره) در ارتباط بانظام بین المللی می توان قائل بود این است که فرآینددگرگون سازی سیستم ژئوپلیتیکی مستحکم دوره جنگ سرد راپایه گذاری نمود تا آن جا که سقوط سیستم را پس از گذشت یک دهه از پیروزی انقلاب اسلامی عملی ساخت و فضای جهان را آماده استقرار سیستم جدیدی نمود که هر چند با گذشت یک دهه از سقوط آن، هنوز در دوره انتقال و سیالیت به سر می برد ولی توالی رویدادها نشان می دهد که علی رغم پدید آمدن فرصت های قدرت طلبی برای امریکا که در جستجوی رهبری بلامنازع جهانی بود، فرضیه استقرار نظام چند قطبی همراه با توزیع جغرافیایی متعادل ترقدرت جهانی، احتمال وقوع بیشتری پیدا می کند. جهان اکنون دردوره انتقال و بلاتکلیفی بسر می برد. از یکسو امریکا به عنوان تنها بازمانده نظام دو قدرتی گذشته سعی بر تصاحب اقتدار جهانی داشته تا آن را به صورت انحصاری در اختیار خود داشته باشد. ازسوی دیگر قدرت های جدید و یا درجه دو دوره جنگ سرد از فرصت موجود بهره برداری نموده و به شدت می کوشند مانع از استقرارنظام تک قطبی در جهان بگردند.

رقابت و مخالفت در عین برخی فرازهای همگرایی، کاملا آشکار است، و امریکایی ها نیز بر این امر کاملا واقفند که چنین امکانی برای آن ها وجود ندارد که بتوانند همه بازیگران بین المللی اعم از قدرتمندان جدید و یا دولت های کوچک را تحت کنترل درآورند.

از این رو به نظر می رسد استراتژی خود را بر کنترل برخی نهادهاو مکان های دارنده کارکردهای جهانی و استراتژیک نظیر رسانه ها وشبکه های اطلاعاتی، فضا، بحران سازی و شکل دهی به ائتلاف های بین المللی و منطقه ای، خلیج فارس و ذخایر انرژی جهان، سازمان ملل و غیره متمرکز کرده اند تا از طریق آن ها بتوانند فشارهای لازم را بر مدعیان قدرت جدید و یا رقبای احتمالی آینده واردسازند و رفتارهای مورد نظر خود را از طریق به کارگیری اهرم های مزبور بر آن ها تحمیل نمایند.

جمهوری اسلامی ایران به عنوان میراث امام خمینی(ره) نیز کارکردثابت خود را در کنش نسبت به نظام بین المللی حفظ نموده و هم چنان به عنوان آغازگر دگرگونی نظام جهانی، و با هدف کامل شدن فرآیند سقوط نظام های سلطه تک قطبی، دو قطبی و چند قطبی درجهان، در جستجوی استقرار نظام عادلانه بین المللی با مشارکت همه دولت های جهان است. استراتژی جمهوری اسلامی ایران در ارتباطبا نظام بین المللی و ساختار قدرت جهانی تاکنون ثمربخش بوده است، و به نظر می رسد علی رغم ضعف تکنولوژیک و ضعف قدرت اقتصادی آن که از عناصر بنیادین قدرت در جهان هستند، هم چنان از قدرت سیاسی و ژئوپلیتیکی تعیین کننده ای در نظام جهانی برخوردار است که می تواند بر فرآیندهای نهادگذار و ساختار سازنظام بین المللی تاثیر بگذارد و انهدام فرسایشی نظام سلطه بین المللی را تعقیب نماید. نظام سلطه ای که از سوی دولت ها وملت ها اعم از قوی و ضعیف به چالش کشیده شده و عصیان و اعتراض علیه آن به صورت یک فرهنگ فراگیر جهانی درمی آید و اندیشه دستیابی به استقرار نظام عادلانه و مشارکتی بین المللی تقویت می گردد. چالشها و اندیشه هایی که نسبت به ضرورت دگرگونی درنظام بین المللی، امروزه به صورت علنی و بعضا با کردارهای شجاعت آمیز انجام می شود خود ریشه در استراتژی «انحصار شکنی قدرت جهانی » و به تعبیر داخلی «بت شکنی » دارد که تاسیس کننده آن باز هم امام خمینی(ره) بود، که استراتژی تهاجم بی وقفه سیاسی تبلیغی علیه سران دو قطب قدرت جهانی دوره جنگ سرد را اتخاذ کرد و روح جراءت، شهامت، ایستادگی و مقاومت وبرخورد با سران نظام سلطه جهانی را در ملت ها زنده کرد; تا آن جا که نگارنده اطلاع دارد، چنین روحیه ای قبل از آن یا وجودنداشت یا اگر اشت شهامت بروز آن وجود نداشت.

امام خمینی در تاریخ 18/11/1362 در جمع سفرا و نمایندگان سیاسی جمهوری اسلامی ایران در بیانی نصیحت آمیز به سران قدرت جهانی، دیدگاه های جدید برخاسته از عنصر پیشگام دگرگونی نظام بین المللی، یعنی ایران عصر انقلاب اسلامی را این گونه بیان می کند: «قدرت های بزرگ باید طرز تفکرشان را عوض کنند باید بدانند که دنیا عوض شده است. دنیا، دنیای سابق نیست که یا انگلستان بایدبر همه دنیا حکومت کند یا اروپا یا امریکا و یا شوروی. دنیاامروز نمی پذیرد این را. باید آنها تعدیل کنند کارهای خودشان را. دنیا نمی پذیرد که دو قدرت تمام دنیا را از بین ببرند.دنیا نمی پذیرد که یک اقلیت تمام کشورها را ببلعد. باید اینهادر کارهای خودشان یک تجدید نظر بکنند.»

(صحیفه نور، جلد 18، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی،1365، ص 220).