به نامه حکیم علیم، آنکه هیچ چیز را عبث و بیهوده نیافرید. در هر حکمی دریایی از علم و معرفت نهاده و از کلامش بوی رحمت، عشق و حکمت می آید.

یکی از احکامی که در اسلام به آن اشاره شده است، حکم تماس با سگ و خاک شویی ظروف آلوده به بزاق دهان سگ است. در این مقاله، حکمت خاک شویی ظروف آلوده به بزاق سگ مورد بررسی علمی قرار می گیرد. مطالب ارائه شده در این مقاله تماما با تکیه بر منابع معتبر بوده و تنها به ذکر تعداد کمی از آنها بسنده می شود.

سؤال:علت هفت بار خاک شویی ظروف آلوده به بزاق دهان سگ چیست؟

یکی از احکامی که در اسلام به آن اشاره شده است، حکم تماس با سگ و خاک شویی ظروف آلوده به بزاق دهان سگ است. در این مقاله، حکمت خاک شویی ظروف آلوده به بزاق سگ مورد بررسی علمی قرار می گیرد. مطالب ارائه شده در این مقاله تماما با تکیه بر منابع معتبر بوده و تنها به ذکر تعداد کمی از آنها بسنده می شود.

سؤال:علت هفت بار خاک شویی ظروف آلوده به بزاق دهان سگ چیست؟

در این سؤال، چندین موضوع به ذهن فرد می رسد که چرا با خاک و نه با آب و یا چرا هفت بار این عمل باید تکرار شود. اگرچه حکمت خداوند بالاتر از تعقّل، علم و تجربه انسانی است، اما گاهی ممکن است انسان به قسمتی از حکمت الهی به کمک تفکّر، تعقل و تجربه، دست یابد. بیان مقدمه ای بر اینکه چرا بزاق دهان سگ آلوده است؟ می تواند توضیحات بعدی را قابل فهم تر نماید.

همانطور که در متون علمی متعدد آمده است در بزاق دهان سگ تعدادی از ویروس ها مانند ویروس هاری و باکتری های خطرناک زندگی می کنند که باعث بیماری در انسان و تعدادی از موجودات دیگر می شوند. جدول 1 تعدادی از عوامل بیماری زا را که توسط سگ و بعضا حیوانات دیگر به انسان منتقل می شود را نشان می دهد.

عواملی که در بزاق دهان سگ وجود دارند، می توانند از طریق پوز زدن و یا لیس زدن به ظروف قابل استفاده به انسان منتقل شوند (مطالعه بیشتر در مورد عوامل بیماری زا در بزاق دهانسگ به خوانندگان واگذار می شود). بنابراین از بین بردن این عوامل بایستی به طریق مناسب صورت پذیرد. خاک شویی حکمی است که این عمل را در ساده ترین، کم هزینه ترین و مطمئن ترین حالت انجام می دهد.

حال پرسش اصلی مطرح می شود و آن اینکه چرا خاک و نه آب؟

علت این امر را می توان در مقایسه آب و خاک متوجه شد. چند علت برای این انتخاب می توان در نظر گرفت که عبارتند از:

1. از آنجایی که خاک یک ماده غیرسیّال است، پس احتمال آلودگی مکان های دور از محلّ کار بسیار کم می شود؛ در صورتی که در مورد آب این امر متفاوت بوده و آب می تواند به دلیل نفوذپذیری و سیّال بودن، انتشار عامل بیماری زا را افزایش دهد. پس اگر ویروس و یا باکتری وارد خاک شود بُعد حرکتی آن نسبت به آب بسیار ناچیز می باشد.

2. مزیّت دیگر خاک، خشک و چسبنده بودن، است که این امر باعث مرگ بسیاری از ویروس ها می شود.چراکه برخلاف آب، خاک؛ محیط مناسبی برای زنده ماندن ویروس ها و اکثر باکتری ها نمی باشد. عدم رطوبت باعث از بین رفتن ویروس ها و تعدادی از باکتری ها به خصوص باکتری های بیماری زا می شود. این امر در آب کاملاً معکوس می باشد و این عوامل می توانند در آب برای زمان طولانی زنده بمانند.

3. علت دیگری که خاک را بر آن برتری می دهد، این است که خاک، واجد باکتری های ترشح کننده آنزیم های تجزیه کننده مانند پروتئاز (هیدرولیز کننده پروتئین)، لیپازها (هیدرولیز کننده چربی)، کربوکسیلازها (هیدرولیز کننده کربوهیدارات ها)، هیدرولیز کننده DNA   و RNA   و چندین نوع دیگر آنزیم می باشد. از آنجایی که یک باکتری و یا ویروس دارای ساختمان مرکب شامل انواع ترکیبات هیدرولیز شونده مانند پروتئین، چربی و کربوهیدارت می باشد، لذا مجاورت این ترکیبات با آنزیم های موجود در خاک می تواند باعث هیدرولیز آنها و از بین رفتن این ترکیبات شود. بنابراین آنزیم های موجود در خاک می تواند عامل مهمی در غیرفعال کردن عوامل بیماری زا باشد.

حال سؤال آخر که چرا هفت بار بایستی عمل خاک شویی را انجام داد مطرح می شود. این سؤال را می توان به راحتی پاسخ داد.

اگر یک ماده یا محلول به تناوب رقیق شود، پس از چند بار تکرار عمل رقیق سازی، مقدار ماده اولیّه به نسبت درجه رقیق سازی به سمت صفر پیش می رود. اگر در هر بار رقیق سازی، نسبت ماده باقی مانده به ماده رقیق کننده 1 به 10 یا 1 به 20 و غیره باشد، پس از هفت بار رقیق سازی، مقدار ماده اولیّه در آن کاملاً به صفر نزدیک می شود. جدول 2مثالی از این نوع رقیق سازی را برای چند حالت نشان می دهد. این نوع رقیق سازی در میکروبیولوژی و بیوشیمی بسیار کاربرد دارد. پس از استفاده از عدد هفت در عمل خاک شویی می تواند به خاطر رقیق شدن عامل ویروسی و یات باکتریایی محتوای بزاق در ظرف باشد.

وجود چندین دلیل علمی در استفاده از خاک برای از بین بردن عوامل آلوده کننده که 14 قرن پیش بدون تجهیزات آزمایشگاهی و علمی پیشرفته صورت گرفته احاطه بالای مکتب ارائه دهنده را به انسان و جهان نشان می دهد. بیان دلایل علمی برای احکام اسلامی می تواند دیدگاه افرادی را که تنها به دنبال دلایل قابل فهم زمانی خود هستند تغییر دهد و جوانان مسلمان را به جستجو درباره علت علم احکام صادره ترغیب نماید. امید این اندک که به اشکال و در زمان های مختلف با عنایت خداوند به این نگارش منجر شد بتواند گوشه ای از زکات علم نویسندگان باشد.

منابع:

تعدادی از منابع علمی که در این زمینه قابل استفاده می باشند عباتند از:

1. Biochemistry

2. Alexander M (1977) Introduction to Soil Microbiology. John Wiley  &SonsInc  .

3. David White   & Frank Fenner (1994) Medical Virology. Fourth  Edition,Academic Press, New York  .

4. Fekadu M, Shaddock JH, Baer GM. (1981) Intermittent excrection  ofrabies virus in the saliva of a dog two   & six months after it had recovered  from experimental rabies. AM J Ttop Med Hyg. 30(5): 1113-1115  .

5. Glazer AN and Nikaido H (1995) Microbial Biotechnology  . W.H.Freeman and Company  .

6. Isenberg HD. (1998) Essential proceduaes for Clinical  Microbiology.ASM press.

7. Kuhn RJ et al. Structure of West Nile Virus, Science, October 2003,248.

8. Lindenbach BD, Rice CM. Flaviviridae: The Viruses andTheirReolication. Field"s Virology.

9. Nathanson et al. (1997) Viral Pathogenesis. Lippincott-RavenPublishing.

10. Virus spreads to new animals; West Nile kills dog, 3 squirrels ChicagoTribune; Chicago, ILL. Sep 18, 2002; Lisa Black andKarenMellen,Tribune staff reporters.

11. Warrell MJ. Path FRC. and Warrell DA. FMedSci Rabies andotherlyssavirus diseases. The Lancet, Vol 363 (9413) 20 March 2004, pp.959-969.

12. Wistreich GA (1997) Microbiology Laboratory. MacmillanpublishingCompany